Գործնական աշխատանք 29.2.2024

Կենդանի օրգանիզմների և շրջակա միջավայրի միջև մշտապես տեղի է ունենում նյութերի և էներգիայի փոխանակություն: Բոլոր կենդանի օրգանիզմները սնվում են, աճում, զարգանում, շնչում և մահանում:
Կենդանի օրգանիզմները կազմված են բջիջներից, որոնցից կազմավորվում են օրգանիզմի առանձին օրգաններ և ամբողջական օրգանիզմը:

 

Կենդանի բջջի բաղադրության մեջ 80 %-ը կազմում է ջուրը: Ջուրը լավ լուծիչ է, նրա մեջ լուծվելով նյութերը, բջիջ են ներթափանցում: Նյութափոխանակության արգասիքները հեռանում են նույնպես ջրի միջոցով:
Կենդանի բջիջները պարունակում են նաև քիչ քանակությամբ հանքային աղեր, ինչպես նաև օրգանական նյութեր՝ սպիտակուցներ, ճարպեր, ածխաջրեր:
Բջջում ջրից հետո մեծ քանակություն են կազմում սպիտակուցները: Մազը, եղունգը, փետուրը, ճանկը, գրեթե ամբողջովին կազմված են սպիտակուցներից:
Օրգանական նյութերից օրգանիզմում կարևոր դեր ունեն ածխաջրերը: Դրանցից են գլյուկոզը, սախարոզը, թաղանթանյութը: Ածխաջրերը օրգանիզմն ապահովում են էներգիայով:
Օրգանիզմին անհրաժեշտ էներգիայի 30 %-ն ապահովում են ճարպերը: Օրինակ՝ արջերը, ձմեռային երկարատև քուն մտնելով, գոյատևում են կուտակած ճարպերի շնորհիվ: Նուկլեինաթթուները պահպանում են օրգանիզմի ժառանգական հատկանիշները:
Գրականության հղումը էջ 94

Հարցեր՝
1. Ի՞նչ է բջիջը:

Բջիջը կենդանի օրագանիզմների կառուցվածքների տարրական միավորն է, և օժտված է կենդանի օրգանիզմին բնորոշ հատկանիշներով:

2. Պատմիր բջջի բաղադրության մասին :

Կենդանի բջջի բաղադրության մեջ 80 %-ը կազմում է ջուրը: Ջուրը լավ լուծիչ է, նրա մեջ լուծվելով նյութերը, բջիջ են ներթափանցում: Նյութափոխանակության արգասիքները հեռանում են նույնպես ջրի միջոցով:
Կենդանի բջիջները պարունակում են նաև քիչ քանակությամբ հանքային աղեր, ինչպես նաև օրգանական նյութեր՝ սպիտակուցներ, ճարպեր, ածխաջրեր:
Բջջում ջրից հետո մեծ քանակություն են կազմում սպիտակուցները: Մազը, եղունգը, փետուրը, ճանկը, գրեթե ամբողջովին կազմված են սպիտակուցներից:

941, 942, 943, 945, 951

В больничной палате
В больнице в одной палате лежали два тяжелобольных человека. Один лежал у окна, а кровать другого располагалась у двери.

— Что там видно в окне? — как-то спросил тот, что лежал у двери.

— О! — оживился первый. — Я вижу небо, облака, напоминающие зверюшек, озеро и лес вдалеке.

Каждый день лежащий у окна рассказывал своему соседу о том, что происходит за окном. Он видел лодку, рыбаков с огромным уловом, детей, играющих на берегу, юных любовников, держащихся за руки и не сводящих друг с друга сияющих глаз.

В то время как он наблюдал все эти удивительные события за окном, его соседа мучила глухая злоба. «Это несправедливо, — думал он. — За какие такие заслуги его уложили у окна, а не меня, и я могу лицезреть только дверь с облупившейся краской, в то время как он любуется видом из окна?»

Однажды, лежащий у окна сильно закашлялся и стал задыхаться. Он пытался дотянуться до кнопки вызова медсестры, но у него не было сил, потому что он содрогался от кашля. Сосед наблюдал за происходящим. Ему ничего не стоило нажать на свою кнопку, но он этого не сделал.

Через некоторое время первый затих и вытянулся на своей постели.

Когда его унесли, сосед попросил медсестру, чтобы его переложили к окну. Медсестра выполнила просьбу больного, перестелила его постель, помогла ему перелечь на противоположную кровать и, убедившись, что больному удобно, направилась к двери. Вдруг её остановил удивлённый возглас больного:

— Как же так! Это окно выходит на глухую серую стену! Но тот, кто умер, рассказывал мне, что видел лес, озеро, облака, людей… Как же он мог всё это видеть из этого окна?

Медсестра печально улыбнулась:

— Он вообще не мог ничего видеть; ваш покойный сосед был слепым.

 

Հիվանդանոցում ,  միևնույն պալատում պառկած էին երկու ծանր հիվանդ մարդիկ։ Առաջինը պառկած էր պատուհանի մոտ, իսկ մյուսի մահճակալը՝ դռան մոտ։
—Ին՞չ է երևում պատուհանում,-  մի օր հարցրեց մարդը, ով որ դռան մոտ էր։

—Օ, — աշխուժացավ առաջինը։- Ես տեսնում եմ երկինք,  կենդանիներ հիշացնող ամպեր, լիճ ու անտառ հեռվում։

Ամեն օր  պատուհանի մոտ պառկածը պատմում էր իր հարևանին, թե ինչ էր կատարվում դուրսը։ Նա տեսնում էր նավակ, մեծ որսով ձկնորսների  , երեխաների, որոնք խաղում էին ափում, երիտասարդ սիրահարների, որոնք միմյանց ձեռքերից էին բռնել  առանց  իրար վրայից կտրելու փայլուն հայացքները։

Այն ժամանակ, երբ նա պատուհանից հետևում էր այդ բոլոր հրաշալի իրադարձություններին, իր հարևանին տանջում եր խուլ չարությունը։ “Սա անարդար է”, մտածում էր ինքը, “Այդ ի՞նչ արժանիքների համար են նրան պառկկացրել պատուհանի մոտ, և ոչ թե ինձ, և ես տեսնում եմ միայն կլեպ տված ներկով դուռը, մինչդեռ նա հիանում է պատուհանից բացվող տեսարանով”։
Մի անգամ պատուհանի մոտ պառկածն  սկսեց ուժեղ հազալ և սկսեց խեղդվել։ Նա փորձեց հասնել բուժքրոջ կանչի կոճակին, բայց իր մոտ ուժ չկար, որովհետև դողում էր հազից։ Հարևանը հետևում էր կատարվածին։ Նրան ոչինչ չարժեր իր կոճակը սեղմելը, բայց նա չարեց դա։

Որոշ ժամանակ անց առաջինը լռեց ու փռվեց իր անկողնու վրա։
Երբ նրան տարան, հարևանը խնդրեց բուժքրոջը տեղափոխել իրեն պատուհանի մոտ։ Բուժքույրը կատարեց հիվանդի խնդրանքը, տեղափոխեց նրա անկողինը, օգնեց նրան տեղափոխվել դիմացի մահճակալին և համոզվելով, որ հիվանդին հարմար է, գնաց դեպի դուռը։ Հանկարծ նրան կանգնեցրեց հիվանդի զարմացած բացականչությունը։
— Այդ ինչպե՞ս! Այս պատուհանը նայում է դեպի դատարկ, մոխրագույն պատին: Բայց մահացածը պատմում էր, որ տեսել է անտառ, լիճ, ամպեր, մարդիկ․․․ Ինչպե՞ս կարող էր նա տեսնել այդ ամեն այս պատուհանից։
Բուժքույրը տխուր ժպտաց։
— Նա ընդհանրապես չէր կարող ոչինչ տեսնում։ Ձեր հանգուցյալ հարևանը կույր էր։

1. Составьте словосочетания ( работа в блогах):

О б р а з е ц: новый – дом, улица, здание, магазины.
новый дом, новая улица, новое здание, новые магазины.

а) Старый – старый плащ, старая шапка, старое пальто, старые вещи;
белый – белый костюм, белая сумка, белое платье, белые брюки;
чёрный – черный карандаш, черная ручка, черное кресло, черные портфели;
обыкновенный – обыкновенный день, обыкновенная история, обыкновенное задание, обыкновенные вещи;
оригинальный – оригинальный журнал, оригинальная одежда, оригинальное здание, оригинальные телепередачи;
высокий – высокий человек, высокая студентка, высокое дерево, высокие здания.

б) Последний – последний день, последняя страница, последнее письмо, последние страницы;
вчерашний – вчерашний разговор, вчерашняя лекция, последнее собрание, последние газеты;
соседний – соседний класс, последняя комната, последнее общежитие, последние дома;
летний – летний день, летняя погода, летнее платье, летние каникулы;
зимний – зимний спорт, зимняя одежда, зимнее пальто, зимние месяцы;
сегодняшний – сегодняшний урок, сегодняшняя газета, сегодняшнее задание, сегодняшние новости.

Прочитайте текст «Весенний лес» и ответьте на вопросы.

Хорошо весной в лесу! Начинает пробуждаться в нём скрытая от глаз и ушей бурная жизнь. Тает зимний снег, над головой видны тонкие ветки со смолистыми почками. Всё больше слышится в лесу птичьих голосов. Начинают петь первые птицы, тоскуют в глухих местах тяжёлые глухари. Снег осыпан хвоей. На лесных полянах появились первые проталины. На голых кочках видны зелёные листочки брусники. Всюду начинают зацветать подснежники. Пахнет смолистыми почками, корою деревьев. Поют дрозды. На вершине высокого дерева воркует дикий голубь. Скоро зелёною дымкой покроется опушка берёзового леса.

1. О чем этот текст?
   Этот текст про весну как она расцветает.
2. Дайте определение выделенным словам.
   смолистыми почками— почки которые растут на деревьях.
   глухари — вид птиц.
   подснежники — вид цветов.
3. Какие эмоции у вас вызывает данный текст?
   Когда я читаю этот текст то я вижу себя в весне.

Պատասխանել հարցերին`

1.Բերե՛ք բնական և արհեստական լույսի աղբյուրների մի քանի օրինակ:
Բնական՝ կայծակ, արև, կրակ, որոշ բակտերիաներ

Արհեստական՝ էլեկտրական լամպ, մոմ, նեոնային լույսեր
2. Ի՞նչ գույնի ճառագայթներից է բաղկացած սպիտակ լույսը:
ծիածանի յոթ գույներից
3. Տատանումների ի՞նչ հաճախականության սահմաններում է մարդն ընկալում ձայնը:
16 մինչև 20000 հերց։
4. Նկարագրե՛ք մարդու կողմից ձայնի ընկալման ընթացքը:

Ձայնային ալիքը, հասնելով թմբկաթաղանթին,
նրան ստիպում է տատանվել։ Այդ տատանումները
հաղորդվում են միջին ականջում գտնվող լսողական երեք մանր ոսկրիկներին, ապա ներքին ականջում գտնվող խխունջաձև մարմնին, որը ելուստներով
հպվում է լսողական նյարդերի վերջավորություններին։ Նյարդային վերջավորությունները ընկալում են ձայնը ու դրա մասին տեղեկությունները փոխանցում գլխուղեղին։

5. Ինչքա՞ն է նորմալ աչքի լավագույն տեսողության հեռավորությունը:
Նորմալ աչքի լավագույն տեսողության հեռավորությունը 25 սանտիմետր է։

Երբ մտքերը սառչում են օդում

927, 928, 929, 952

1․ Բացատրեք «Հայրենիք» հասկացությունը
Հայրենիքը այն տարածքն է, որտեղ դարեր շարունակ ժողովուրդը ապրում է, ստեղծում իր պատմությունը և մշակութային արժեքներ։
2․ Որո՞նք են Մեծ Հայքի 15 նահանգները
1)Այրարատ,
2)Գուգարք,
3)Տայք,
4)Բարձր Հայք,
5)Ծոփք,
6)Աղձնիք,
7)Տուրուբերան (Տարոն),
8)Վասպուրական,
9)Ուտիք,
10)Արցախ,
11)Սյունիք,
12)Մոկք,
13)Կորճայք,
14)Պարսկահայք,
15)Փայտակարան։
3․ Որքա՞ն են Մեծ և Փոքր Հայքերի տարածքները
Մեծ Հայքի տարածքը (ավելի քան 300 հազ․ քառ․ կմ);
Փոքր Հայքի տարածքը կազմում էր շուրջ 80 հազ․ քառ․ կմ
4․ Ինչպե՞ս է Վանա լճի նախկին անվանումը
Բզնունյաց ծով
5․ Ո՞րն է հայերի հայրենիքը
Հայաստան, Հայկական լեռնաշխարհ
6․ Ե՞րբ է սկզբնավորվել քարի դարը և ի՞նչ փուլերի է բաժանվում
Սկսել է 3 միլիոն տարի առաջ։ հին, միջին, նոր քարե դար,  հունարեն անունները՝ Պալեոլիթ,մեզոլիթ,նեոլիթ։
7․ Ինչո՞վ է հայտնի Ախթամար կղզին
 Աղթամար կղզու վրա կառուցված նշանավոր Ս․ Խաչ եկեղեցով։ Լճի աղի ջրերում բազմանում է միակ ձկնատեսակը՝ տառեխը
8․ Ինչո՞ւ է Հայաստանի տարածքը կոչվում լեռնային երկիր
Հայկական լեռնաշխարհում կան շատ լեռնաշղթաներ ու հարևան երկրների համաեմատ ավելի բարձր է։
9․ Ինչպե՞ս են օտարները կոչել Հայաստանը
Արմենի, Ուրարտու, Սոմխեթի
10․ Ո՞րն է Վանի թագավորության նշանակությունը Հայաստանի պատմության մեջ
Առաջին համահայկական թագավորություներից էր ու ուներ հարուստ մշակույթ։
11․ Որոնք են Հայկական լեռնաշխարհի սահմանները
12․ Որտե՞ղ է գտնվել Կիլիկյան Հայաստանը
Միջերկրական ծովի հյուսիս-արևելքում
13․ Որո՞նք են հին քարի դարի կարևոր կայանները
Հայաստանում հայտնաբերված հնագույն պալեոլիթյան կայանը Գուգարքում ՝ և ունի ավելի քան 1,8 միլիոն տարվա հնություն։ Հին քարի դարի կարևոր կայաններ կան Արտին լեռան վրա, Արզնիում, Ազոխում (ԼՂՀ Հադրութի շրջան) և բազմաթիվ այլ վայրերում, որտեղից գտնվել են մեծ քանակությամբ հնագույն մարդու ոսկորներ, գործիքներ և զենքեր։
14․ Ո՞վ թալանեց Արդինի-Մուսասիր գլխավոր տաճարը
Ասորեստանի արքա Սարգոն II
15․ Ի՞նչ է Միջնաշխարհը
Հայկական լեռնաշխարհի կենտրոնական մասը կոչվում է Միջնաշխարհ։
16․ Ի՞նչ գիտեք Թեյշեբային քաղաքի մասին
Կառուցել է Ռուսա II, նվիրված է Թեյշեբա ռազմի քաջության աստվածին։
17․ Ո՞րն է Հայկական բարձրավանդակի ամենաբարձր լեռը և որքա՞ն է բարձրությունը
Արարատ 5165մ
18․ Ո՞վ է Արատտայի հովանավոր աստվածը
Հայկը
19․ Հյուսիսից արշավող ո՞ր ցեղերի դեմ է պայքարել Վանի թագավորությունը
Կիմերների, Սկյութական
20․ Ո՞ր լեզվաընտանիքին են պատկանում հայերը
Հնդեվրոպական լեզվաընտանիքին
21․ Ո՞վ է Ռուսա 3-ի հայրը
Սարդուրի IV
22․ Ի՞նչ է «Ոսկե եռանյունին»
Դրանցից հատկապես կարևոր են Աղձնիքի և Հայոց Միջագետքի տարածքում գտնվողները։ Այդ տարածքը հնագետները անվանում են <<Ոսկե եռանկյունի>>։
23․ Ո՞վ է կառուցել «Շամիրամի ջրանցքը»
Մենուա թագավորը
24․ Ինչո՞ւ է Արարատը համարվում սրբազան լեռ
Նոյան տապանը կանգնեց Արարատ լեռան գագաթին
25․ Ո՞ր թվականներին է գահակալել Արգիշտի 1-ը
Ք․ա․ 786-764
26․ Մեծ Հայքի ո՞ր նահանգներն է իր մեջ ընդգրկում ներկային ՀՀ տարածքը
Այն իր մեջ ամբողջությամբ չի ընդգրկում Մեծ Հայքի և ոչ մի աշխարհ։ Մեր հանրապետության կազմում գավառներ կան Սյունիքից և Այրարատից, ավելի քիչ Գուգարքից և Ուտիքից։
27․ Ե՞րբ է հայտնագործվել կրակը
հին քարե դարում /պալեոլիթ/
28․ Ո՞րն է ՀՀ ամենաբարձր գագաթը և որքա՞ն է բարձրությունը
Արագածն է —  4096 մ․
29․ Ո՞ր արքան ստեղծեց տեղական սեպագիրը
Արգիշտի առաջին
30․ Ո՞րն է Հայկական լեռնաշխարհի առաջին պետությունը
Արատտա
31․ Ո՞ր երկրի մասին է ասվում՝ ընդարձակ, հպատակություն չճանաչող երկիր
Նաիրի երկիր
32․ Ո՞րն է Հայկական լեռնաշխարհի գործող հրաբխային գագաթը
Թոնդուրեկ
33․ Ո՞վ է հաջորդել Իշպուինիին
Մենուա
34․ Որո՞նք են Հայկական լեռնաշխարհի երեք խոշոր լճերը
Սևանա լիճ, Ուրմիա լիճ, Վանա լիճ
35․ Ի՞նչ է Շանիդարը
Պալեոլիթի վերջին շրջանի և մեզոլիթի կարևոր հուշարձան է Շանիդարը, որը Կորդվաց աշխարհի տարածքում է։Այն երկրագնդի վաղ հողագործական և վաղ անասնապահական առաջին հնավայրերից է։
36․ Ո՞րն է Սևանա լճի նախկին անվանումը
Գեղարքունյաց ծով
37․ Ո՞վ է Ուրարտուի առաջին արքան
Արամ
38․ Ո՞վ է հիմնադրել Էրեբունի մայրաքաղաքը
Արգիշտի Առաջին
39․ Ասորեստանի ո՞ր արքան Ք․ա․ 833թ․ պարտվեց հայկական զորքերին
Թիգլատպալասար 3
40․ Ո՞րն է Բրոնզե դարի կարևոր նվաճումը
Բրոնզը, մետաղամշակություն, Հայկական լեռնաշխարհի տարածքում Մեծամորի աստղադիտարան
41․ Ո՞ւմ օրոք է Վանի թագավորությունն ունեցել տարածքային ամենամեծ աճը
Սարդուրի 2
42․ Ո՞րն է Ուրմիա լճի նախկին անվանումը
Կապուտան ծով
43․ Որո՞նք են Հայկական լեռնախշարհի խոշոր գետերը
Եփրատ, Տիգրիս, Արաքս, Ճորոխ, Կուր
44․ Ո՞րն է հայոց մայր գետը
Արաքս
45․ Ո՞վ է հաջորդել Սարդուրի 1-ին
Իշպուինի
46․ Ո՞ր թվականին է գահակալել Մենուա արքան
Ք․ա․ 810-786 թթ․
47․ Ո՞վ է հիմնադրել Տուշպա մայրաքաղաքը
Սարդուրի 1
48․ Ո՞ր գետում և ո՞ր արքայի օրոք հայ ժողովուրդը մկրտվեց քրիստոնյա
Եփրատ գետում, Տրդատ 3
49․ Որո՞նք են Հայկական լեռնաշխարհի նշանավոր դաշտերը
Հայկական լեռնաշխարհում նշանավոր են Արարատյան, Մշո, Կարնո (Էրզրումի), Ալաշկերտի, Շիրակի և այլ դաշտերը։
50․ Ո՞ր է Խալդի աստծո պաշտամունքի գլխավոր կենտրոնը
Արդինի-Մուսասիր քաղաքը

1)4+x=10
x=10-4
x=6
2)x+5=-3
x=-3+5
x=-8
3)7+x=4
x=4-7
x=-3
4)(-6)+x=5
x=5+(-6)
x=-1
5)x-8=2
x=8+2
x=10
6)(-1)+x=-5
x=-5+(-1)
x=-4
7)(-3)+x=0
x=0+(-3)
x=-3
8)-4-x=0
x=0-(-4)
x=-4
9)18-x=6
x=18-6
x=12
10)20-x=-4
x=-4-20
x=-16
11)x+(-5)=13
x=-5+13
x=18
12)x-(-8)=-4
x=-4+(-8)
x=-12
13)3x=12
x=12:3
x=4
14)5x=45
x=45:5
x=9
15)4x=-20
x=-20:4
x=-5
16)-2x=12
x=12:(-2)
x=-6
17)-6x=-18
x=-18:(-6)
x=3
18)5x+3=28
5x=28-3
5x=25
x=25:5
x=5
19)7y+5=26
7y=26-5
7y=21
y=21:7
y=3
20)9z-5=31
9z=31+5
9z=36
z=36:9
z=4
21)3a-2=-17
3a=-17+2
3a=-15
a=-15:3
a=-5
22)4b+3=-13
4b=-13-3
4b=-16
b=16:4
b=4
23)34-3x=-20
3x=34+20
3x=54
x=54:3
x=18
24)7x-8=41
7x=41+8
7x=49
x=49:7
x=7
25)28+3x=7x
7x-3x=28
4x=28
x=28:4
x=7
26)18+5x=8x
8x-5x=18
3x=18
x=18:3
x=6
27)42-5y=2y
5y+2y=42
7y=42
y=42:7
y=6
28)3z+18=5z
5z-3z=18
2z=18
z=18:2
z=9