- Նազարար-Նազ անող, ծեքծեքող, կտրատվող:
- Նազաճեմ-Նազելիորեն ճեմող, նազելի քայլվածք ունեցող:
- Նազանուտ-Նազանքով օժտված, նազելի:
- Նազել-Նազաճեմ քայլել՝ շարժվել, սիգալ:Նազելի շարժումներ անել, նազանքով շարժվել: Նազ անել, նազ ծախել:
- Շքաբակ-Շենքի շքադարպասի՝ շքամուտքի կողմի բակ:
- Շքվել-Զուգվել, զարդարվել:
- Ոգել-Արտասանել, երգել, գովերգել, ներբողել ոգեկոչել:
- Ոգեկոչ-(բանաստեղծական) Ոգիները կոչող, ոգիները կյանքի կոչող՝ վերակենդանացնող:
- Ագուցել-Հագցնել, ամրացնել մի բանի վրա, նստեցնել: (փոխաբերական) Հարմարեցնել, կապակցել (խոսքի մասին):
- Րաբբի-(կրոնական) Հրեական կրոնական համայնքի հոգևոր պետ և պաշտամունքի սպասավոր, (փոխաբերական)Ուսուցիչ
- Եզաքայլ-Եզան քայլերով, դանդաղաքայլ:
- Կագ-Կռիվ, վեճ, հակառակություն:
- Կազմալուծել-(մասնագիտական) Բաժանել բաղադրիչ մասերի, քայքայել, քանդել:Ցրել, վերացնել, վերջ տալ:(փոխաբերական) Անկարգություն՝ անկազմակերպություն մտցնել, խախտել, քայքայել (միասնությունը, աշխատանքային գործընթացը ևն):
- Չանթել— Մեկի ձեռքից անսպասելիորեն մի բան խլել:Վրա պրծնելով հափշտակել՝ խլել, փախցնել:Ձեռքը գցել, բռնել:
- Չամչել— [ներգործական բայ] Չամիչ պատրաստել, չամչացնել:[չեզոք բայ] (գավառական) Նույնն է՝ Չամչանալ:
Category Archives: Նախագծեր
Կրոն
- Ի՞նչ է կրոնը
Կրոն, հասարակական գիտակցության ձև, աշխարհայացք է, որը հիմնված է գերբնական ուժերի, աստվածությունների նկատմամբ ունեցած հավատի վրա։Կրոնը կարելի է սահմանել նաև որպես- Մարդու և Աստծո միավորման մասին գիտություն (ըստ քրիստոնյա հեղինակ և ճարտասան Լակտանտիոսի).:
- Կազմակերպված երկրպագում վերին կամ գերբնական ուժերին։
Կրոնը ոչ միայն հիմնված է գերբնական ուժերի նկատմամբ հավատի վրա, այլ նաև սահմանում է որոշակի վերաբերմունք և վարվելակերպ դրա նկատմամբ։
- Կրոնի ծագումը, կրոնը նախնադարում
Կրոնը ծագել է մարդու հետ՝ նախնադարյան շրջանում։
Կրոնը հին է այնքան, որքան մարդկությունը, և նախնադարյան շրջանից ունեցել է համամարդկային ու տիեզերական բնույթ: Մարդն իր գիտակցական կյանքի առաջին իսկ պահից խորհել է իր սկզբնավորման, ծագման, կյանքի ու մահվան, գոյության մասին: Չի եղել որևէ ժամանակաշրջան, մարդկային հասարակություն կամ հավաքականություն` առանց կրոնի, կրոնական զգացումի և երևույթների:
Մարդը փորձեց իմանալ, թե ինչու է անձրև գալիս, կայծակ խփում, հրաբուխ ժայթքում կամ ովքեր են իր նախնիները: Պատասխան չգտնելով՝ դրանք վերագրեց նախնիներին, կուռքերին, չար ու բարի ոգիներին: Տոհմերը սովորաբար կարծում էին, թե իրենք առաջացել են որևէ կենդանուց, բույսից կամ առարկայից: Հաճախ տոհմերն իրենց կոչում էին դրանց անուններով (արծվի, աղավնու, արջի, ցուլի, կաղնու, օձի և այլն): Չհասկանալով բնական երևույթները (ձյուն, անձրև, կարկուտ, կայծակ, հեղեղ)՝ մարդն սկսեց պաշտել դրանք:
Բնության զարթոնքը, ծառերի ծաղկումը, մահը, հիվանդությունը մարդիկ վերագրում էին բարի և չար ոգիներին: Զոհեր էին մատուցում նրանց՝ խնդրելով խնայել ու բարյացակամ լինել
իրենց նկատմամբ: Նախնադարի մարդը կարծում էր, թե մահացածների հոգիները միշտ հետևում են իրեն, հաջողություն կամ անհաջողություն բերում: Դրա համար նրանց զոհեր էր մատուցում:
Աստիճանաբար ձևավորվում է կրոնը: Առաջանում են սիրո, պտղաբերության, որսորդության, անասնապահության և այլ աստվածություններ:
Հայտնի են կրոնի ծագման և սոցիալական դերի բազմաթիվ մեկնաբանություններ։ Կրոնը առաջացել է բնական և հասարակական ուժերի դեմ նախնադարյան մարդու պայքարի հարաբերական անզորությամբ։ Չկարողանալով բացատրել իրական երևույթները՝ մարդը մտացածին կապեր ու գերբնական հատկություններ է հաստատել այնտեղ, ուր իշխում են օբյեկտիվ օրինաչափությունները։ - Ծանոթություն համաշխարհային կրոններին
Կրոնը պայմանականորեն դասակարգվում է՝1. տոհմացեղային կամ նախնադարյան հասարակության հավատալիքներ (մոգություն, կախարդություն, ոգեպաշտություն, բնապաշտություն, տոտեմիզմ, ֆետիշիզմ, անիմիզմ և այլն),
2. ազգային կամ էթնիկական կազմավորման կրոններ (հուդայականություն, հինդուիզմ, ջայնիզմ, սինտոյիզմ և այլն),
3. համաշխարհային կրոններ, որոնցից ամենատարածվածներն են քրիստոնեությունը, բուդդայականությունը, իսլամը:
Համաշխարհային մեծ կրոնների գաղափարախոսության հիմքում մարդու փրկության գաղափարն է:Բոլոր կրոնների նպատակները նույնն են, միայն դրանց հասնելու ճանապարհներն են տարբեր: - դրախտն ու դժոխքը տարբեր կրոններում
Դրախտն ըստ կրոնական պատկերացումների արդար մարդկանց ու հավատցյալների մահից հետո հավիտենական երանության վայրն է, որին արժանանում են կենդանության օրոք աստվածային օրենքներին հետևողները:Քրիստոնեական դրախտը առավել վերացական և իռացիոնալ գաղափար է, մինչդեռ իսլամում դրախտը առավել նյութական է ու հավատացյալներին խոստացվում է իրական ու ռացիոնալ երկրային բարիքներ երկնքում:
- տոհմացեղային կամ նախնադարյան հասարակության իշխող կրոններ (մոգություն, տոտեմիզմ, ֆետիշիզմ, անիմիզմ են)
- ազգային կամ մեկ էթնիկական կազմավորմանը վերաբերող կրոններ (հուդայականություն, հինդուիզմ, շայնիզմ են)
- համաշխարհային կրոններ (բուդդայականություն, քրիստոնեություն, իսլամ)
- հոգևոր ավանդույթների դասակարգում
- ճանաչել հասարակության բարեկրթության հարաբերական մակարդակը
- կրոնական հավատքների տարբեր խմբավորումներին ծանոթություն
- գերբնական ուժերի հանդեպ ունեցած հավատ
- հավատալիքներ, սովորույթներ
Աղայանական ֆլեշմոբին
Աղայանական օրեր․ կենսագրություն
Ղազարոս Աղայան
Գրող, մանկավարժ, հրապարակախոս, գրական-հասարակական գործիչ Ղազարոս Աղայանն (1840թ. ապրիլի 5 — 1911թ. հունիսի 20) ինքնակենսագրական վեպի ժանրի հիմնադիրն է հայ գրականության մեջ, Խաչատուր Աբովյանի լուսավորական հայացքների հետևորդը: Մանուկների համար գրած նրա բազմաթիվ ստեղծագործություններ առանձնահատուկ տեղ ունեն հայ մանկական գրականության մեջ:
Ղազարոս Աղայանը սկզբնական կրթությունն ստացել է ծննդավայրում, ապա մեկ տարի սովորել է Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցում, այնուհետև զբաղվել ինքնակրթությամբ: Դասավանդել է Ախալցխայի, Ալեքսանդրապոլի, Երևանի, Շուշիի դպրոցներում: 1861–1862թթ. եղել է գրաշար Թիֆլիսում, 1862–1867թթ.՝ Մոսկվայում և Սանկտ Պետերբուրգում: 1867թ. վերադարձել է հայրենիք. նշանակվել է Էջմիածնի տպարանի կառավարիչ, 1869–1870թթ. խմբագրել է «Արարատ» ամսագիրը:
Ձերբակալվել է ազգայնականության մեղադրանքով և մինչև կյանքի վերջը եղել ցարական ժանդարմերիայի հսկողության տակ: Աղայանը 1900-ական թվականներին Թիֆլիսում Հովհաննես Թումանյանի ստեղծած «Վերնատուն» գրական խմբակի եռանդուն անդամներից էր, նրա նահապետը:
Աղայանը գրել է բանաստեղծություններ, հեքիաթներ, վիպակներ:
Նա օժտված էր բնության զարմանալի զգացողությամբ և նկարչի նուրբ դիտողականությամբ: Աղայանի պոեզիայում առանձնանում են «Հիշողություն», «Ճախարակ», «Սերմնացան», «Մանուշակ» բանաստեղծությունները, «Տորք Անգեղ» պոեմը:
Աղայանի մանկական բանաստեղծություններից շատերը («Արեգակ», «Առավոտը գյուղում», «Ճախարակ» և այլն) այժմ էլ զարդարում են դպրոցական դասագրքերը: Նրա ամենահայտնի արձակ երկերն են «Արություն և Մանվել», «Երկու քույր» վեպերը:
Հայ հեքիաթագրության լավագույն նմուշներից են Աղայանի «Անահիտը», «Արեգնազանը», «Հազարան բլբուլը», «Վիշապին հաղթողը», «Եղեգնուհին»:
Աղայանը I–IV դասարանների համար կազմել է «Ուսումն մայրենի լեզվի» դասագրքերը. նրա կազմած այբբենարանով շուրջ 40 տարի դասավանդել են հայկական դպրոցներում:
Աղայանի անունով են կոչվել դպրոցներ և փողոցներ Երևանում, ՀՀ, ԼՂՀ տարբեր բնակավայրերում և ծննդավայրում: Բոլնիս-Խաչենում գործում է գրողի տուն-թանգարանը:
Աղայանական ընթերցարան
Հիշողություն
Ծիծեռնակը բույն էր շինում,
Ե՛վ շինում էր , և՛ երգում,
Ամեն մի շյուղ կպցնելիս՝
Առաջվա բույնն էր հիշում:
Մեկ անգամ էր նա բույն շինել
Եվ շատ անգամ կարկատել,
Բայց այս անգամ վերադարձին
Բույնն ավերակ էր գտել:
Այժմ նորից բույն էր շինում,
Ե՛վ շինում էր , և՛ երգում,
Ամեն մի շյուղ կպցնելիս՝
Առաջվա բույնն էր հիշում:
Նա հիշում էր անցած տարին
Իր սնուցած ձագերին,
Որոնց ճամփին հափշտակեց
Արյունարբու թշնամին:
Բայց նա կրկին բույն էր շինում,
Ե՛վ շինում էր , և՛ երգում,
Ամեն մի շյուղ կպցնելիս՝
Առաջվա բույնն էր հիշում:
Լուսնահաչ
_ Հայրի՛կ, ինչու՞ մեր Բողարը
Միշտ հաչում է լուսնի վրան.
Մի՞թե պայծառ լուսնյակը
Մեկ վնա՞ս է տալիս նրան:
_ “ Ո՛չ, որդյակ իմ, ոչ թե վնաս
Այլ լույս, միայն լույս է տալիս,
Իսկ շանն՝ իբրև գայլի ցեղի,
Լույսը գիշերը դուր չի գալիս:
Բայց լուսինը խոմ չգիտե՞,
Որ իր վրան հաչողներ կան, —
Նա լուռ ու մունջ՝ բակ բոլորած՝
Շարունակում է իր ճամփան:
Մենք էլ, որդյա՛կ, լուսնի նման
Պետք է լույս տանք մութ աշխարհին,
Եվ համարենք, թե չենք լսում
Մեզ վրա զուր հաչողներին”:
Հոնի կորիզը
Տարեմուտի երեկոյին
Մայրըս թխեց կարկանդակ,
Մեջը դրավ հոնի կորիզ,
Իբրև բախտի նշանակ:
“Կորիզն,- ասաց, — ում որ ընկնի,
Դովլաթավոր կըդառնա,
ՈՒ՛ր որ գնա, ի՛նչ գործ բռնե,
Փառք ու պատիվ կըստանա”:
Կարկանդակը բաժանեցինք,
Կորիզն ընկավ ինձ բաժին,
Եղբայրներս սրտնեղելով՝
Նախանձեցին իմ բախտին:
“Կույր է բախտը, սուտ չէ ասած”,
Մեծ եղբայրս փնթփընթաց,
“Մի՞թե սա է ամեիս մեջ
Աշխատավոր, բանիմաց…”
Մեկելներն հավանեցին
Մեծ եղբորս ասածին. —
“Իրա՛վ? իրա՛վ, չէր արժանի”,
Միաբերան ձայնեցին…
Մայրըս ասաց. “ Խելոք կացեք,
Ահա կգա Նոր-Տարին,
Նա որ տեսնե ձեզ կռվելիս՝
Պարգև չի տալ ոչ մեկին:
Բայց որ տեսնե դուք սիրով եք
Եվ խռով չեք իրանցից,
Այնուհետև ինչ որ ուզեք,
Չի խնայիլ ձեզանից”:
Այս ասելով՝ նա մեզ տըվավ
Տեսակ- տեսակ մրգեղեն,
Չիր ու չամիչ, տանձ ու խնձոր
Եվ զանազան քաղցրեղեն:
Քաղցր կերանք ու քաղցրացաբք
Եվ խնդացինք շատ ու շատ,
Չարազ արինք նուռ, սերկևիլ,
ՈՒնաբ, սալոր, թուզ, փշատ:
“Հոնի կորիզն” այնուհետև
Բոլորովին մոռացանք,
Եվ շատ սիրով իրար գրկած,
Պառկոտեցինք, քնեցանք…
Հովվի սրինգը
Հովիվը սարին՝
Ոչխարը առաջին՝
Ոչ շուն և ոչ զենք
Չունի նա կշտին:
Եվ ահա եկան
Օրը ցերեկով
Սոված գայլերը՝
Ամբողջ ոհմակով:
Հովիվն ի՞նչ աներ,
Ինչպե՞ս ազատեր,
Իր ամբողջ հոտը,
Իրան էլ հետը:
Նա ճարը կտրած՝
Սրինգը հանեց
Եվ աղիողորմ
Մի երգ նվագեց:
Եվ ինչպե՝ս քնքուշ,
Ինչպե՜ս մեղմանուշ,-
Բոլոր գայլերը
Կտրեցին ապուշ…
Եվ լսում էին
Սարա’ծ, քարացած,
Սրնգի ձայնից
Թովված ու դյութված:
Բայց ի՞նչ էր երգում
Հովիվն այնպես լու՜րջ,
Որպես մի հարա՜չ,
Որպես մի մրմու՜նջ:
Նըրա նվագը՝
Զիլ ու քաղցրաձայն՝
Մի աղերսանք էր,
Մի գոչ օգնության:
Սրինգն ածելիս՝
Նա ձայն էր տալիս
Իր կտրիճներին՝
Զոալում շներին. —
Ա, Չաբա՜ր,
Ա, Ղաթա՜ր
Եկե՜ք, հա՛, եկե՜ք,
Ա՛, Քյասա՜ր,
Ա՛, Բասա՜ր,
Հասե՜ք, հե՜յ, հասե՜ք…
Հանկարծ թնդում է
Յուրթն ամեն տեղից.
Ի՜նչ հարայ-հրո՜ց,
Ի՛նչ ո՜ղբ, ի՜նչ ոռնո՜ց…
Շները թև առած՝
Ինչպե՜ս են թռչում,
Հասնում են հովվին
Մի ակնթարթում…
Այսպես մի հովիվ,
Սրնգի շնորհիվ՝,
Փրկում է հոտը,
Չար գազաններից՝
Սոված գայլերից…